Cánh đồng chum không đơn thuần là một di tích khảo cổ mà còn là nguồn cảm hứng cho vô số truyền thuyết và câu chuyện dân gian truyền khẩu trong các cộng đồng dân tộc thiểu số Tây Bắc. Theo các ghi chép dân gian, các chum đá trên cánh đồng được cho là dấu vết của những vị anh hùng cổ đại hoặc các tổ tiên huyền thoại hóa thành đá để bảo vệ vùng đất. Người dân tộc H’Mông và Dao tại đây kể lại nhiều câu chuyện ly kỳ xoay quanh sự hình thành của cánh đồng chum như về những trận chiến ác liệt, những cuộc hội họp thiêng liêng hoặc nghi thức mai táng quan trọng nhằm tôn vinh người quá cố. Sự gắn bó giữa cư dân bản địa và cánh đồng chum biểu thị một sự kết nối sâu sắc giữa con người với thiên nhiên, đan xen giữa lịch sử thực và huyền thoại. Các câu chuyện dân gian cũng nhấn mạnh vai trò của cánh đồng chum trong việc đánh dấu biên giới, tạo cảm giác an toàn cho cộng đồng và là nơi lưu giữ những ký ức tập thể quan trọng. Ngoài ra, những truyền thuyết quanh cánh đồng chum đã trở thành động lực phát triển du lịch văn hóa, giúp các thế hệ trẻ hiểu rõ gốc rễ nguồn cội và giá trị truyền thống của vùng đất này. Qua những câu chuyện truyền miệng được lưu truyền một cách tự nhiên, cánh đồng chum trở nên sống động hơn và thu hút sự tò mò khám phá từ nhiều du khách trong và ngoài nước. Đây cũng là minh chứng rõ nét nhất cho sự tồn tại và phát triển văn hóa phi vật thể hài hòa với di sản vật thể khi nói đến cánh đồng chum ở Tây Bắc. Cánh đồng Chum (Tiếng Lào: Thồng Háy Hín) là một vùng di tích văn hóa, lịch sử gần thị xã Phonsavan, thuộc tỉnh Xiêng Khoảng của Lào. Đây là di sản văn hóa thế giới thứ 3 của Lào được UNESCO (Uỷ ban Di sản Thế giới) công nhận ngày 14/05/2019. Các chum đá tại cánh đồng chum không chỉ có giá trị khảo cổ mà còn thể hiện trình độ nghệ thuật thủ công truyền thống với những hoa văn độc đáo và tỉ mỉ đặc trưng cho văn hóa các dân tộc Tây Bắc. Những hoa văn trang trí trên chum thường là các họa tiết hình học, hoa lá hoặc các biểu tượng mang ý nghĩa tâm linh và biểu đạt thế giới quan của người xưa. Các phương pháp chế tác cần đến sự khéo léo và kinh nghiệm thực tiễn lâu năm của các nghệ nhân, sử dụng kỹ thuật khắc tay trực tiếp trên bề mặt đá. Qua phân tích, các mảng hoa văn trên chum đá phản ánh sự giao thoa văn hóa giữa các nhóm dân tộc cũng như truyền thống nghệ thuật bản địa phát triển nguyên bản không phụ thuộc vào công nghệ hiện đại. Những hình thức trang trí này không chỉ làm tăng tính thẩm mỹ cho chum mà còn góp phần ghi dấu chức năng nghi lễ và xã hội trong cộng đồng cổ đại. Các nghiên cứu về nghệ thuật chế tác hoa văn trên chum còn giúp bảo tồn và khôi phục lại kỹ thuật thủ công truyền thống, đồng thời tạo nguồn cảm hứng cho lĩnh vực mỹ thuật đương đại tại địa phương. Việc giữ gìn và nghiên cứu các hoa văn cánh đồng chum là sự bảo tồn giá trị nghệ thuật vật thể có tính biểu trưng rất cao cho sự đa dạng văn hóa dân tộc Tây Bắc. Ngày 21/5/1972, liên quân Việt - Lào mở đầu chiến dịch cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng, bảo vệ vùng giải phóng, hỗ trợ các hướng tiến công trên toàn chiến trường Đông Dương.
